Bạo loạn tại Nepal những ngày qua đã có dấu hiệu hạ nhiệt, song lại phơi bày những mặt tối trong hệ thống chính trị - xã hội và gây quan ngại về tương lai bấp bênh của đất nước.
Bài viết sẽ phân tích những nguyên nhân dẫn đến cuộc biểu tình, đồng thời làm rõ vai trò của giới trẻ trong cuộc khủng này, từ đó đưa ra những gợi mở về chính sách cho Nepal.
Bối cảnh bạo loạn
Ngày 8/9/2025, hàng ngàn người hưởng ứng lời kêu gọi của một nhóm người tự xưng là GenZ tập trung ở tòa nhà Quốc hội ở Kathmandu nhằm phản đối đạo luật cấm 26 mạng xã hội nói riêng và thể hiện sự bất mãn đối với nền chính trị nói chung.
Cuộc biểu tình không chỉ gây ra thiệt hại về tài sản mà còn khiến nhiều người bị thương lẫn thiệt mạng, khiến một số bộ trưởng cùng Thủ tướng Khadga Prasad Oli phải từ chức.
Cuộc bạo loạn chủ yếu bao gồm giới trẻ, sinh viên thuộc GenZ (những người sinh ra trong khoảng cuối những năm 1990 đến đầu những năm 2010), nổ ra ngay sau khi chính phủ Nepal ban hành đạo luật cấm 26 mạng xã hội với lý do là không đăng ký với Bộ Truyền thông và Công nghệ Thông tin nước này.
Vụ việc khiến nhiều người lầm tưởng bản chất của cuộc bạo loạn là do giới trẻ Nepal thiếu hiểu biết, bị dẫn dắt bởi thế lực thù địch nhằm lật đổ chính quyền hiện tại. Tuy nhiên, nguyên nhân thực sự của làn sóng bạo loạn này là do bản chất bồng bột, thiếu hiểu biết cùng sự bất mãn của những người trẻ trước đạo luật hay còn liên quan đến vấn đề sâu xa nào khác?
Hệ thống chính trị đầy bất ổn
Mặc dù cuộc biểu tình nổ ra do sự phản đối chính sách cấm mạng xã hội do “không đăng ký đúng hạn”, song đối tượng thực sự mà giới trẻ Nepal hướng đến là sự mục ruỗng chính trị mang tính hệ thống của quốc gia này.
Tình trạng bất ổn tại Nepal trước hết bắt nguồn từ một nguyên nhân mang tính cấu trúc - bất ổn thể chế. Trở lại gần hai thập kỷ trước, vào năm 2008, Nepal từ một quốc gia mang thể chế quân chủ (monarchy) đã chính thức chuyển sang nền dân chủ cộng hòa (democratic republic). Tuy nhiên, từ thời điểm đó đến nay, hệ thống chính trị Nepal chưa bao giờ ổn định.
Điều này xuất phát từ nhiều yếu tố. Thứ nhất là việc áp dụng “sự cấy ghép thể chế” (institutional transplantation - mô tả việc một quốc gia áp dụng mô hình thể chế từ nơi khác vào bối cảnh đất nước mình). Từ mô hình quân chủ đến mô hình dân chủ cộng hòa, các khung thể chế hay mô hình Westminster (dân chủ nghị viện) đều được quốc gia này áp dụng một cách máy móc mà bỏ qua bối cảnh xã hội trong nước. Hơn nữa, sự thay đổi về thể chế đột ngột cùng lộ trình xây dựng không hiệu quả và thiếu tính thực tế đã khiến tình hình chính trị Nepal trở nên vô cùng hỗn loạn trong gần hai thập kỷ qua. Rõ ràng, mô hình dân chủ nghị viện vốn dựa trên nền tảng chính trị - xã hội của Anh đã bị bóp méo khi đưa sang áp dụng tại Nepal do những đặc trưng về tính phân mảnh và nặng tính bè phái của hệ thống đảng phái quốc gia này. Chính vì vậy, từ năm 2008 đến nay, Nepal đã trải qua 14 lần thay đổi chính phủ, song không có chính phủ nào trong số đó hoàn thành nhiệm kỳ của mình.
Thứ hai là cạnh tranh phe phái mạnh mẽ. Hệ thống chính trị Nepal được xây dựng trên nền tảng đa đảng, gồm ba đảng lớn: Đảng Cộng sản Nepal (UML), Đảng Maoist và Đảng Quốc đại Nepal (NC). Tuy nhiên, hệ thống đảng phái này có tính phân mảnh cao, khiến tình trạng bất ổn về chính trị thêm trầm trọng. Các chính trị gia và quan sát viên thường nhận định rằng nguyên nhân chính của sự phân mảnh này không nằm ở khác biệt về hệ tư tưởng mà chủ yếu do những bất đồng cá nhân và tính vị kỷ. Bên cạnh đó, sự chia rẽ giữa các đảng phái cũng bị ảnh hưởng từ chủ nghĩa cá nhân, sự thiếu tầm nhìn chiến lược của người lãnh đạo, cũng như sự xuất hiện và thống trị của một số gia đình chính trị. Hệ quả là những bất đồng chính trị này đã làm chậm tiến trình viết hiến pháp (Nepal chỉ chính thức có Hiến pháp từ năm 2015; kể từ khi thành lập nền cộng hòa dân chủ cho đến trước năm 2015, quốc gia này chỉ dùng một bản Hiến pháp tạm thời), đặc biệt liên quan đến các vấn đề về quyền của các nhóm dân tộc thiểu số ở Nepal và các nhóm được coi là “cấp thấp”.
Tình trạng suy thoái trong hệ thống chính trị Nepal còn trở nên nghiêm trọng hơn bởi một số vấn đề khác. Trước hết là nạn kiều hối và tham nhũng mang tính hệ thống. Trước năm 2008, Nepal là một trong số 23 quốc gia nghèo nhất thế giới. Hai mươi năm sau, Nepal với những tiến bộ đáng kể đã gần như xóa bỏ được tình trạng nghèo đói cùng cực, và điều giúp quốc gia này đạt được kết quả đó chính là kiều hối. Theo đó, trong năm tài khóa 2024 - 2025, Nepal nhận được lượng kiều hối kỷ lục 1,723 nghìn tỷ rupee, chiếm 28.6% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của cả nước. Con số này cho thấy quy mô lớn của làn sóng di cư của người Nepal để tìm kiếm cơ hội tại nước ngoài, đồng thời cũng cho thấy tình trạng chảy máu chất xám đang ngày một nghiêm trọng và cảm giác mất phương hướng của những người ở lại. Những khoản ngoại tệ của những lao động Nepal ở nước ngoài đã đóng góp một phần không nhỏ trong việc định hình nền kinh tế của quốc gia này trong suốt hai thập kỷ qua, nhưng cũng khiến chính phủ Nepal “quên mất” nhiệm vụ cải cách nền kinh tế, tạo việc làm trong nước.
Sự lãng quên về trách nhiệm do lệ thuộc vào kiều hối của giới lãnh đạo kết hợp với nạn tham nhũng kéo dài đã khiến người dân bất mãn cùng cực khi vừa phải hứng chịu hậu quả của vòng xoáy kiều hối, vừa phải chứng kiến hành vi vơ vét trắng trợn của giới tinh hoa. Theo số liệu từ FRED, tỷ lệ thất nghiệp của giới trẻ Nepal trong những năm gần đây rơi vào khoảng 21%, trong khi đó quốc gia này xếp hạng 107 trong tổng số 180 quốc gia và vùng lãnh thổ theo Chỉ số nhận thức tham nhũng (CPI). Các vụ bê bối như Lalita Niwas - khu đất công bị chuyển nhượng bất hợp pháp sang tên các cá nhân, doanh nghiệp thông qua giấy tờ giả, nạn buôn lậu vàng và vụ bê bối tị nạn giả mạo người Bhutan là minh chứng cho tình trạng này, khiến người dân mất niềm tin vào chính phủ, đồng thời làm lung lay tính chính danh của nhà nước. Cùng với những bê bối tham nhũng là hình ảnh “nepo kids” (những đứa trẻ nepo - ám chỉ con cái các chính trị gia, doanh nhân lớn hay người nổi tiếng) với lối sống xa hoa đã trực tiếp khoét sâu vào bức tranh tương phản tàn khốc của khoảng cách giàu nghèo, từ đó đẩy bất mãn của người dân đến tột cùng.
Đạo luật cấm 26 mạng xã hội - giọt nước tràn ly
Tất cả những mâu thuẫn âm ỉ trong lòng xã hội Nepal trong suốt hai thập kỷ qua giờ đây được châm ngòi bởi một đạo luật cấm 26 nền tảng mạng xã hội vào ngày 4/9/2025. Mặc dù chính phủ Nepal đưa ra lý do là các nền tảng này “không đăng ký hoạt động đúng hạn” với Bộ Truyền thông và Công nghệ Thông tin nhưng người dân Nepal, đặc biệt là giới trẻ, đều hiểu rằng đây là quyết định của tầng lớp lãnh đạo nhằm đàn áp những ý kiến bất đồng.
Đây có thể là biện pháp quản lý công nghệ của chính phủ Nepal, nhưng nó hoàn toàn không phù hợp với bối cảnh quốc gia này. Cụ thể, phần lớn ngoại tệ của Nepal phụ thuộc vào những kiều bào nước ngoài, và chính trong bối cảnh này, ta mới nhìn thấy được mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Đối với hàng triệu lao động xa xứ kia, mạng xã hội không chỉ là biện pháp giải trí mà còn là phương tiện liên lạc, kết nối với người thân, làm gần hơn khoảng cách của họ với quê hương và gia đình.
Hơn nữa, theo báo cáo từ Digital Nepal, số lượng content creator (các nhà sáng tạo nội dung số) đang ngày càng tăng, chỉ trong 9 tháng đầu của năm tài khóa 2024 - 2025, họ đã kiếm về 2.23 tỷ rupee thông qua các trang mạng xã hội. Như vậy, với một quyết định duy nhất, dường như chính phủ Nepal không chỉ cắt đứt sợi dây liên lạc của vô số gia đình mà còn cắt đi nguồn sống của rất nhiều người trẻ - và theo đó làm đứt gãy liên kết giữa chính phủ và nhiều bộ phận người dân nước này.
Vai trò của giới trẻ trong cuộc bạo loạn
Bên cạnh những hạn chế từ phía chính quyền, một nguyên nhân quan trọng khác dẫn tới tình trạng bất ổn ở Nepal là từ giới trẻ - lực lượng được kỳ vọng là hạt nhân của công cuộc cải cách xã hội. Trước hết, có thể thấy rõ khoảng cách giữa kỳ vọng và thực tế. Thế hệ trẻ lớn lên trong thời đại toàn cầu hóa, được tiếp cận các giá trị dân chủ, minh bạch, và sự phát triển của thế giới thông qua Internet và mạng xã hội. Điều đó khiến họ nuôi dưỡng niềm tin mạnh mẽ vào một xã hội công bằng và một chính quyền hiệu quả, minh bạch. Tuy nhiên, khi những kỳ vọng này không được đáp ứng, khi các cải cách bị trì hoãn bởi bộ máy quan liêu hoặc tình trạng tham nhũng kéo dài, sự thất vọng chuyển thành phẫn nộ. Những biện pháp hạn chế, như việc cấm các nền tảng mạng xã hội gần đây, chỉ là “giọt nước tràn ly” cho những bất mãn vốn đã âm ỉ từ lâu, khiến làn sóng phản ứng bùng phát dữ dội.
Bên cạnh đó, sự thiếu hụt về kiến thức pháp lý và kỹ năng chính trị cũng khiến giới trẻ chưa tìm được con đường đối thoại hiệu quả với chính quyền. Phần lớn thanh niên không được đào tạo bài bản về quy trình lập pháp, các quyền công dân hay cách thức để yêu cầu trách nhiệm giải trình của nhà nước. Do đó, họ chưa có ý thức sâu sắc về việc sử dụng các công cụ hợp pháp như kiến nghị chính sách, tham gia điều trần hay vận động sửa đổi luật để tạo ra sự thay đổi. Khi cảm thấy tiếng nói của mình không được lắng nghe, họ có xu hướng chọn cách xuống đường biểu tình, thậm chí hành động bộc phát, dẫn đến xung đột trực diện với chính quyền. Hơn nữa, Nepal cũng thiếu một truyền thống đấu tranh dân chủ ôn hòa. Những biến động lịch sử, cùng với các giai đoạn đàn áp, đã làm lung lay niềm tin của người trẻ vào con đường cải cách thông qua đối thoại. Khi cảm thấy rằng chỉ có hành động mạnh mẽ, quyết liệt mới buộc chính quyền chú ý, họ dễ có xu hướng chọn biện pháp đối đầu, thậm chí cực đoan.
Cuối cùng, áp lực xã hội từ thất nghiệp, giá cả leo thang đến bất ổn kinh tế đã khiến cảm giác bất mãn ngày càng lớn. Khi những yếu tố này cộng hưởng với hiệu ứng truyền thông và những “giọt nước tràn ly” như bê bối tham nhũng hoặc hành động kiểm duyệt, phản ứng của giới trẻ dễ vượt khỏi tầm kiểm soát, đẩy xã hội vào vòng xoáy khủng hoảng mới.
Gợi ý chính sách cho Nepal
Để thoát khỏi vòng xoáy bất ổn chính trị kéo dài, Nepal cần tiến hành cải cách chính sách một cách nghiêm túc và có hệ thống, tập trung vào những lĩnh vực tác động trực tiếp đến giới trẻ. Trước hết, Nepal cần xây dựng một khung chính sách thanh niên rõ ràng, có tính ràng buộc pháp lý và được thực thi nghiêm túc. Việc sửa đổi hoặc ban hành một Luật Thanh niên mới là bước đi cần thiết, với các điều khoản bảo đảm sự tham gia thực chất của giới trẻ từ giai đoạn soạn thảo cho tới khâu thực thi chính sách. Điều này không thể chỉ dừng lại ở văn bản trên giấy mà phải có cơ chế cụ thể buộc chính quyền các cấp tham khảo ý kiến thanh niên trước khi ban hành chính sách, thành lập hội đồng thanh niên tại địa phương, cũng như bố trí đại diện thanh niên trong các hội đồng tư vấn của quốc hội và chính phủ.
Một trọng tâm khác là tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình. Bất mãn xã hội thường bùng phát khi người dân cảm thấy quyền được biết bị vi phạm và tài nguyên quốc gia bị sử dụng tùy tiện. Nepal cần áp dụng công khai dữ liệu ngân sách, hợp đồng công, tài sản công, kể cả thu nhập và chi tiêu của quan chức cấp cao; cho phép kiểm toán độc lập và báo chí được tiếp cận thông tin. Cùng với đó, phải thiết lập cơ chế xử lý tham nhũng nhanh chóng, công bằng, thông qua việc trao thêm quyền cho các tòa án chuyên trách và cơ quan thanh tra, đồng thời bảo vệ người tố cáo một cách thực chất. Luật về quyền tiếp cận thông tin cần được thực thi nghiêm, tạo điều kiện cho công dân, đặc biệt là thanh niên, tiếp cận dữ liệu nhà nước, giám sát hoạt động công quyền một cách minh bạch.
Mở rộng các kênh tham gia dân chủ cũng là một biện pháp then chốt. Thanh niên phải có cơ hội tranh cử vào các cơ quan dân cử ở địa phương với chi phí tranh cử hợp lý, được đào tạo về lãnh đạo và kỹ năng pháp lý. Các diễn đàn thanh niên định kỳ, phiên tham vấn công khai nên được tổ chức để thanh niên trình bày quan điểm và đề xuất giải pháp, biến họ từ người quan sát thành người đồng kiến tạo chính sách. Song song đó, hệ thống giáo dục cần được điều chỉnh để đưa kiến thức về quyền con người, hiến pháp, và cách thức vận hành bộ máy nhà nước vào chương trình trung học và đại học. Chỉ khi thanh niên hiểu rõ quy trình lập pháp, cách giám sát chính quyền và quyền công dân của mình, họ mới có khả năng tranh luận và phản biện một cách khoa học. Những chương trình đào tạo về kỹ năng vận động chính sách, phân tích xã hội, và truyền thông có trách nhiệm sẽ giúp hình thành một thế hệ công dân chủ động, biết cách đấu tranh hợp pháp thay vì phản ứng cảm tính.
Gợi hướng hành động cho giới trẻ
Song hành với cải cách từ phía nhà nước, giới trẻ Nepal cũng cần chuyển đổi phương thức đấu tranh để trở thành tác nhân của cải cách chứ không phải nguồn gốc của khủng hoảng mới. Việc đầu tiên là hiểu rõ quyền của mình. Thanh niên nên chủ động học tập kiến thức pháp luật, từ hiến pháp, luật về quyền con người, đến các quy định về khiếu nại, tố cáo, chống tham nhũng. Giới trẻ có thể tham gia các khóa đào tạo của tổ chức xã hội dân sự, trường đại học, viện nghiên cứu để nâng cao năng lực vận động chính sách.
Thay vì hoạt động cá nhân rời rạc, thanh niên nên xây dựng mạng lưới tổ chức các nhóm vận động pháp lý, các câu lạc bộ quan sát chính sách, hay liên minh thanh niên để chia sẻ kiến thức, bảo vệ lẫn nhau trước sự trả đũa, và tăng sức ảnh hưởng. Các mạng lưới này cũng có thể kết nối với các tổ chức quốc tế để nhận hỗ trợ kỹ thuật, tài chính, và truyền thông. Quan trọng hơn cả, thanh niên cần sử dụng cơ chế pháp lý để đấu tranh thay vì chỉ dựa vào biểu tình. Khi quyền lợi bị xâm phạm, họ có thể nộp đơn khiếu nại, khởi kiện, hoặc kiến nghị đến các cơ quan có thẩm quyền, đồng thời tham gia vào các phiên tham vấn, đối thoại với chính quyền để trình bày nguyện vọng trước khi chính sách được ban hành. Sau khi luật được thông qua, thanh niên có thể tham gia giám sát quá trình thực thi, từ đó buộc chính quyền phải tuân thủ cam kết.
Cuối cùng, giới trẻ cần duy trì sự cân bằng giữa phản kháng và xây dựng. Biểu tình là quyền hợp pháp (Điều 17(2)(b) của Hiến pháp Nepal năm 2015 đảm bảo cho mọi công dân quyền tự do “tụ tập một cách hòa bình và không có vũ khí”). Nhưng nếu biến thành bạo lực hay phá hoại, nó có thể phản tác dụng, làm giảm sự đồng cảm của xã hội và tạo cớ để chính quyền siết chặt kiểm soát. Do đó, hành động phản kháng là bước đầu để khơi dậy đối thoại, nhưng sau đó cần chuyển sang các hình thức đấu tranh bền vững hơn như tham gia xây dựng thể chế, vận động sửa đổi luật, và xây dựng cộng đồng.
***
Cuộc bạo loạn ở Nepal ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh, hình ảnh quốc gia của nước này trên trường quốc tế, nhưng đồng thời có thể là chỉ dấu cho những thay đổi thiết yếu trong thời gian tới. Về bản chất, nguyên nhân của bạo loạn không chỉ xuất phát từ sự thiếu hụt nhận thức hay bồng bột của người trẻ mà còn đến từ những sai lầm trong chính sách của chính phủ Nepal trong một thời gian dài. Vì vậy, để giải quyết triệt để vấn đề, rất cần thiết phải có sự hành động quyết liệt, cùng chuyển đổi và đối thoại theo hướng tích cực từ cả hai phía.
Nguyễn Anh Đức hiện là sinh viên năm hai ngành Quan hệ Quốc tế, Học viện Ngoại giao. Bạn đọc có thể liên hệ tác giả qua email: anhducchuyenvan@gmail.com
Nguyễn Thị Diệu Linh hiện là sinh viên năm hai ngành Quan hệ Quốc tế, Học viện Ngoại giao. Bạn đọc có thể liên hệ tác giả qua email: ntdlinh1106@gmail.com
Bạo loạn tại Nepal những ngày qua đã có dấu hiệu hạ nhiệt, song lại phơi bày những mặt tối trong hệ thống chính trị - xã hội và gây quan ngại về tương lai bấp bênh của đất nước.
Bài viết sẽ phân tích những nguyên nhân dẫn đến cuộc biểu tình, đồng thời làm rõ vai trò của giới trẻ trong cuộc khủng này, từ đó đưa ra những gợi mở về chính sách cho Nepal.
Bối cảnh bạo loạn
Ngày 8/9/2025, hàng ngàn người hưởng ứng lời kêu gọi của một nhóm người tự xưng là GenZ tập trung ở tòa nhà Quốc hội ở Kathmandu nhằm phản đối đạo luật cấm 26 mạng xã hội nói riêng và thể hiện sự bất mãn đối với nền chính trị nói chung.
Cuộc biểu tình không chỉ gây ra thiệt hại về tài sản mà còn khiến nhiều người bị thương lẫn thiệt mạng, khiến một số bộ trưởng cùng Thủ tướng Khadga Prasad Oli phải từ chức.
Cuộc bạo loạn chủ yếu bao gồm giới trẻ, sinh viên thuộc GenZ (những người sinh ra trong khoảng cuối những năm 1990 đến đầu những năm 2010), nổ ra ngay sau khi chính phủ Nepal ban hành đạo luật cấm 26 mạng xã hội với lý do là không đăng ký với Bộ Truyền thông và Công nghệ Thông tin nước này.
Vụ việc khiến nhiều người lầm tưởng bản chất của cuộc bạo loạn là do giới trẻ Nepal thiếu hiểu biết, bị dẫn dắt bởi thế lực thù địch nhằm lật đổ chính quyền hiện tại. Tuy nhiên, nguyên nhân thực sự của làn sóng bạo loạn này là do bản chất bồng bột, thiếu hiểu biết cùng sự bất mãn của những người trẻ trước đạo luật hay còn liên quan đến vấn đề sâu xa nào khác?
Hệ thống chính trị đầy bất ổn
Mặc dù cuộc biểu tình nổ ra do sự phản đối chính sách cấm mạng xã hội do “không đăng ký đúng hạn”, song đối tượng thực sự mà giới trẻ Nepal hướng đến là sự mục ruỗng chính trị mang tính hệ thống của quốc gia này.
Tình trạng bất ổn tại Nepal trước hết bắt nguồn từ một nguyên nhân mang tính cấu trúc - bất ổn thể chế. Trở lại gần hai thập kỷ trước, vào năm 2008, Nepal từ một quốc gia mang thể chế quân chủ (monarchy) đã chính thức chuyển sang nền dân chủ cộng hòa (democratic republic). Tuy nhiên, từ thời điểm đó đến nay, hệ thống chính trị Nepal chưa bao giờ ổn định.
Điều này xuất phát từ nhiều yếu tố. Thứ nhất là việc áp dụng “sự cấy ghép thể chế” (institutional transplantation - mô tả việc một quốc gia áp dụng mô hình thể chế từ nơi khác vào bối cảnh đất nước mình). Từ mô hình quân chủ đến mô hình dân chủ cộng hòa, các khung thể chế hay mô hình Westminster (dân chủ nghị viện) đều được quốc gia này áp dụng một cách máy móc mà bỏ qua bối cảnh xã hội trong nước. Hơn nữa, sự thay đổi về thể chế đột ngột cùng lộ trình xây dựng không hiệu quả và thiếu tính thực tế đã khiến tình hình chính trị Nepal trở nên vô cùng hỗn loạn trong gần hai thập kỷ qua. Rõ ràng, mô hình dân chủ nghị viện vốn dựa trên nền tảng chính trị - xã hội của Anh đã bị bóp méo khi đưa sang áp dụng tại Nepal do những đặc trưng về tính phân mảnh và nặng tính bè phái của hệ thống đảng phái quốc gia này. Chính vì vậy, từ năm 2008 đến nay, Nepal đã trải qua 14 lần thay đổi chính phủ, song không có chính phủ nào trong số đó hoàn thành nhiệm kỳ của mình.
Thứ hai là cạnh tranh phe phái mạnh mẽ. Hệ thống chính trị Nepal được xây dựng trên nền tảng đa đảng, gồm ba đảng lớn: Đảng Cộng sản Nepal (UML), Đảng Maoist và Đảng Quốc đại Nepal (NC). Tuy nhiên, hệ thống đảng phái này có tính phân mảnh cao, khiến tình trạng bất ổn về chính trị thêm trầm trọng. Các chính trị gia và quan sát viên thường nhận định rằng nguyên nhân chính của sự phân mảnh này không nằm ở khác biệt về hệ tư tưởng mà chủ yếu do những bất đồng cá nhân và tính vị kỷ. Bên cạnh đó, sự chia rẽ giữa các đảng phái cũng bị ảnh hưởng từ chủ nghĩa cá nhân, sự thiếu tầm nhìn chiến lược của người lãnh đạo, cũng như sự xuất hiện và thống trị của một số gia đình chính trị. Hệ quả là những bất đồng chính trị này đã làm chậm tiến trình viết hiến pháp (Nepal chỉ chính thức có Hiến pháp từ năm 2015; kể từ khi thành lập nền cộng hòa dân chủ cho đến trước năm 2015, quốc gia này chỉ dùng một bản Hiến pháp tạm thời), đặc biệt liên quan đến các vấn đề về quyền của các nhóm dân tộc thiểu số ở Nepal và các nhóm được coi là “cấp thấp”.
Tình trạng suy thoái trong hệ thống chính trị Nepal còn trở nên nghiêm trọng hơn bởi một số vấn đề khác. Trước hết là nạn kiều hối và tham nhũng mang tính hệ thống. Trước năm 2008, Nepal là một trong số 23 quốc gia nghèo nhất thế giới. Hai mươi năm sau, Nepal với những tiến bộ đáng kể đã gần như xóa bỏ được tình trạng nghèo đói cùng cực, và điều giúp quốc gia này đạt được kết quả đó chính là kiều hối. Theo đó, trong năm tài khóa 2024 - 2025, Nepal nhận được lượng kiều hối kỷ lục 1,723 nghìn tỷ rupee, chiếm 28.6% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của cả nước. Con số này cho thấy quy mô lớn của làn sóng di cư của người Nepal để tìm kiếm cơ hội tại nước ngoài, đồng thời cũng cho thấy tình trạng chảy máu chất xám đang ngày một nghiêm trọng và cảm giác mất phương hướng của những người ở lại. Những khoản ngoại tệ của những lao động Nepal ở nước ngoài đã đóng góp một phần không nhỏ trong việc định hình nền kinh tế của quốc gia này trong suốt hai thập kỷ qua, nhưng cũng khiến chính phủ Nepal “quên mất” nhiệm vụ cải cách nền kinh tế, tạo việc làm trong nước.
Sự lãng quên về trách nhiệm do lệ thuộc vào kiều hối của giới lãnh đạo kết hợp với nạn tham nhũng kéo dài đã khiến người dân bất mãn cùng cực khi vừa phải hứng chịu hậu quả của vòng xoáy kiều hối, vừa phải chứng kiến hành vi vơ vét trắng trợn của giới tinh hoa. Theo số liệu từ FRED, tỷ lệ thất nghiệp của giới trẻ Nepal trong những năm gần đây rơi vào khoảng 21%, trong khi đó quốc gia này xếp hạng 107 trong tổng số 180 quốc gia và vùng lãnh thổ theo Chỉ số nhận thức tham nhũng (CPI). Các vụ bê bối như Lalita Niwas - khu đất công bị chuyển nhượng bất hợp pháp sang tên các cá nhân, doanh nghiệp thông qua giấy tờ giả, nạn buôn lậu vàng và vụ bê bối tị nạn giả mạo người Bhutan là minh chứng cho tình trạng này, khiến người dân mất niềm tin vào chính phủ, đồng thời làm lung lay tính chính danh của nhà nước. Cùng với những bê bối tham nhũng là hình ảnh “nepo kids” (những đứa trẻ nepo - ám chỉ con cái các chính trị gia, doanh nhân lớn hay người nổi tiếng) với lối sống xa hoa đã trực tiếp khoét sâu vào bức tranh tương phản tàn khốc của khoảng cách giàu nghèo, từ đó đẩy bất mãn của người dân đến tột cùng.
Đạo luật cấm 26 mạng xã hội - giọt nước tràn ly
Tất cả những mâu thuẫn âm ỉ trong lòng xã hội Nepal trong suốt hai thập kỷ qua giờ đây được châm ngòi bởi một đạo luật cấm 26 nền tảng mạng xã hội vào ngày 4/9/2025. Mặc dù chính phủ Nepal đưa ra lý do là các nền tảng này “không đăng ký hoạt động đúng hạn” với Bộ Truyền thông và Công nghệ Thông tin nhưng người dân Nepal, đặc biệt là giới trẻ, đều hiểu rằng đây là quyết định của tầng lớp lãnh đạo nhằm đàn áp những ý kiến bất đồng.
Đây có thể là biện pháp quản lý công nghệ của chính phủ Nepal, nhưng nó hoàn toàn không phù hợp với bối cảnh quốc gia này. Cụ thể, phần lớn ngoại tệ của Nepal phụ thuộc vào những kiều bào nước ngoài, và chính trong bối cảnh này, ta mới nhìn thấy được mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Đối với hàng triệu lao động xa xứ kia, mạng xã hội không chỉ là biện pháp giải trí mà còn là phương tiện liên lạc, kết nối với người thân, làm gần hơn khoảng cách của họ với quê hương và gia đình.
Hơn nữa, theo báo cáo từ Digital Nepal, số lượng content creator (các nhà sáng tạo nội dung số) đang ngày càng tăng, chỉ trong 9 tháng đầu của năm tài khóa 2024 - 2025, họ đã kiếm về 2.23 tỷ rupee thông qua các trang mạng xã hội. Như vậy, với một quyết định duy nhất, dường như chính phủ Nepal không chỉ cắt đứt sợi dây liên lạc của vô số gia đình mà còn cắt đi nguồn sống của rất nhiều người trẻ - và theo đó làm đứt gãy liên kết giữa chính phủ và nhiều bộ phận người dân nước này.
Vai trò của giới trẻ trong cuộc bạo loạn
Bên cạnh những hạn chế từ phía chính quyền, một nguyên nhân quan trọng khác dẫn tới tình trạng bất ổn ở Nepal là từ giới trẻ - lực lượng được kỳ vọng là hạt nhân của công cuộc cải cách xã hội. Trước hết, có thể thấy rõ khoảng cách giữa kỳ vọng và thực tế. Thế hệ trẻ lớn lên trong thời đại toàn cầu hóa, được tiếp cận các giá trị dân chủ, minh bạch, và sự phát triển của thế giới thông qua Internet và mạng xã hội. Điều đó khiến họ nuôi dưỡng niềm tin mạnh mẽ vào một xã hội công bằng và một chính quyền hiệu quả, minh bạch. Tuy nhiên, khi những kỳ vọng này không được đáp ứng, khi các cải cách bị trì hoãn bởi bộ máy quan liêu hoặc tình trạng tham nhũng kéo dài, sự thất vọng chuyển thành phẫn nộ. Những biện pháp hạn chế, như việc cấm các nền tảng mạng xã hội gần đây, chỉ là “giọt nước tràn ly” cho những bất mãn vốn đã âm ỉ từ lâu, khiến làn sóng phản ứng bùng phát dữ dội.
Bên cạnh đó, sự thiếu hụt về kiến thức pháp lý và kỹ năng chính trị cũng khiến giới trẻ chưa tìm được con đường đối thoại hiệu quả với chính quyền. Phần lớn thanh niên không được đào tạo bài bản về quy trình lập pháp, các quyền công dân hay cách thức để yêu cầu trách nhiệm giải trình của nhà nước. Do đó, họ chưa có ý thức sâu sắc về việc sử dụng các công cụ hợp pháp như kiến nghị chính sách, tham gia điều trần hay vận động sửa đổi luật để tạo ra sự thay đổi. Khi cảm thấy tiếng nói của mình không được lắng nghe, họ có xu hướng chọn cách xuống đường biểu tình, thậm chí hành động bộc phát, dẫn đến xung đột trực diện với chính quyền. Hơn nữa, Nepal cũng thiếu một truyền thống đấu tranh dân chủ ôn hòa. Những biến động lịch sử, cùng với các giai đoạn đàn áp, đã làm lung lay niềm tin của người trẻ vào con đường cải cách thông qua đối thoại. Khi cảm thấy rằng chỉ có hành động mạnh mẽ, quyết liệt mới buộc chính quyền chú ý, họ dễ có xu hướng chọn biện pháp đối đầu, thậm chí cực đoan.
Cuối cùng, áp lực xã hội từ thất nghiệp, giá cả leo thang đến bất ổn kinh tế đã khiến cảm giác bất mãn ngày càng lớn. Khi những yếu tố này cộng hưởng với hiệu ứng truyền thông và những “giọt nước tràn ly” như bê bối tham nhũng hoặc hành động kiểm duyệt, phản ứng của giới trẻ dễ vượt khỏi tầm kiểm soát, đẩy xã hội vào vòng xoáy khủng hoảng mới.
Gợi ý chính sách cho Nepal
Để thoát khỏi vòng xoáy bất ổn chính trị kéo dài, Nepal cần tiến hành cải cách chính sách một cách nghiêm túc và có hệ thống, tập trung vào những lĩnh vực tác động trực tiếp đến giới trẻ. Trước hết, Nepal cần xây dựng một khung chính sách thanh niên rõ ràng, có tính ràng buộc pháp lý và được thực thi nghiêm túc. Việc sửa đổi hoặc ban hành một Luật Thanh niên mới là bước đi cần thiết, với các điều khoản bảo đảm sự tham gia thực chất của giới trẻ từ giai đoạn soạn thảo cho tới khâu thực thi chính sách. Điều này không thể chỉ dừng lại ở văn bản trên giấy mà phải có cơ chế cụ thể buộc chính quyền các cấp tham khảo ý kiến thanh niên trước khi ban hành chính sách, thành lập hội đồng thanh niên tại địa phương, cũng như bố trí đại diện thanh niên trong các hội đồng tư vấn của quốc hội và chính phủ.
Một trọng tâm khác là tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình. Bất mãn xã hội thường bùng phát khi người dân cảm thấy quyền được biết bị vi phạm và tài nguyên quốc gia bị sử dụng tùy tiện. Nepal cần áp dụng công khai dữ liệu ngân sách, hợp đồng công, tài sản công, kể cả thu nhập và chi tiêu của quan chức cấp cao; cho phép kiểm toán độc lập và báo chí được tiếp cận thông tin. Cùng với đó, phải thiết lập cơ chế xử lý tham nhũng nhanh chóng, công bằng, thông qua việc trao thêm quyền cho các tòa án chuyên trách và cơ quan thanh tra, đồng thời bảo vệ người tố cáo một cách thực chất. Luật về quyền tiếp cận thông tin cần được thực thi nghiêm, tạo điều kiện cho công dân, đặc biệt là thanh niên, tiếp cận dữ liệu nhà nước, giám sát hoạt động công quyền một cách minh bạch.
Mở rộng các kênh tham gia dân chủ cũng là một biện pháp then chốt. Thanh niên phải có cơ hội tranh cử vào các cơ quan dân cử ở địa phương với chi phí tranh cử hợp lý, được đào tạo về lãnh đạo và kỹ năng pháp lý. Các diễn đàn thanh niên định kỳ, phiên tham vấn công khai nên được tổ chức để thanh niên trình bày quan điểm và đề xuất giải pháp, biến họ từ người quan sát thành người đồng kiến tạo chính sách. Song song đó, hệ thống giáo dục cần được điều chỉnh để đưa kiến thức về quyền con người, hiến pháp, và cách thức vận hành bộ máy nhà nước vào chương trình trung học và đại học. Chỉ khi thanh niên hiểu rõ quy trình lập pháp, cách giám sát chính quyền và quyền công dân của mình, họ mới có khả năng tranh luận và phản biện một cách khoa học. Những chương trình đào tạo về kỹ năng vận động chính sách, phân tích xã hội, và truyền thông có trách nhiệm sẽ giúp hình thành một thế hệ công dân chủ động, biết cách đấu tranh hợp pháp thay vì phản ứng cảm tính.
Gợi hướng hành động cho giới trẻ
Song hành với cải cách từ phía nhà nước, giới trẻ Nepal cũng cần chuyển đổi phương thức đấu tranh để trở thành tác nhân của cải cách chứ không phải nguồn gốc của khủng hoảng mới. Việc đầu tiên là hiểu rõ quyền của mình. Thanh niên nên chủ động học tập kiến thức pháp luật, từ hiến pháp, luật về quyền con người, đến các quy định về khiếu nại, tố cáo, chống tham nhũng. Giới trẻ có thể tham gia các khóa đào tạo của tổ chức xã hội dân sự, trường đại học, viện nghiên cứu để nâng cao năng lực vận động chính sách.
Thay vì hoạt động cá nhân rời rạc, thanh niên nên xây dựng mạng lưới tổ chức các nhóm vận động pháp lý, các câu lạc bộ quan sát chính sách, hay liên minh thanh niên để chia sẻ kiến thức, bảo vệ lẫn nhau trước sự trả đũa, và tăng sức ảnh hưởng. Các mạng lưới này cũng có thể kết nối với các tổ chức quốc tế để nhận hỗ trợ kỹ thuật, tài chính, và truyền thông. Quan trọng hơn cả, thanh niên cần sử dụng cơ chế pháp lý để đấu tranh thay vì chỉ dựa vào biểu tình. Khi quyền lợi bị xâm phạm, họ có thể nộp đơn khiếu nại, khởi kiện, hoặc kiến nghị đến các cơ quan có thẩm quyền, đồng thời tham gia vào các phiên tham vấn, đối thoại với chính quyền để trình bày nguyện vọng trước khi chính sách được ban hành. Sau khi luật được thông qua, thanh niên có thể tham gia giám sát quá trình thực thi, từ đó buộc chính quyền phải tuân thủ cam kết.
Cuối cùng, giới trẻ cần duy trì sự cân bằng giữa phản kháng và xây dựng. Biểu tình là quyền hợp pháp (Điều 17(2)(b) của Hiến pháp Nepal năm 2015 đảm bảo cho mọi công dân quyền tự do “tụ tập một cách hòa bình và không có vũ khí”). Nhưng nếu biến thành bạo lực hay phá hoại, nó có thể phản tác dụng, làm giảm sự đồng cảm của xã hội và tạo cớ để chính quyền siết chặt kiểm soát. Do đó, hành động phản kháng là bước đầu để khơi dậy đối thoại, nhưng sau đó cần chuyển sang các hình thức đấu tranh bền vững hơn như tham gia xây dựng thể chế, vận động sửa đổi luật, và xây dựng cộng đồng.
***
Cuộc bạo loạn ở Nepal ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh, hình ảnh quốc gia của nước này trên trường quốc tế, nhưng đồng thời có thể là chỉ dấu cho những thay đổi thiết yếu trong thời gian tới. Về bản chất, nguyên nhân của bạo loạn không chỉ xuất phát từ sự thiếu hụt nhận thức hay bồng bột của người trẻ mà còn đến từ những sai lầm trong chính sách của chính phủ Nepal trong một thời gian dài. Vì vậy, để giải quyết triệt để vấn đề, rất cần thiết phải có sự hành động quyết liệt, cùng chuyển đổi và đối thoại theo hướng tích cực từ cả hai phía.
Nguyễn Anh Đức hiện là sinh viên năm hai ngành Quan hệ Quốc tế, Học viện Ngoại giao. Bạn đọc có thể liên hệ tác giả qua email: anhducchuyenvan@gmail.com
Nguyễn Thị Diệu Linh hiện là sinh viên năm hai ngành Quan hệ Quốc tế, Học viện Ngoại giao. Bạn đọc có thể liên hệ tác giả qua email: ntdlinh1106@gmail.com
Từ khoá: gen Z sức khoẻ tinh thần vấn nạn xã hội lao động việc làm công việc bền vững
